Günümüzde birçok platformda koç veya rehber olarak tanınan ve bu işi meslek olarak yapan insanlar mevcut. Ancak yöntem ve yaklaşım olarak birbirinden çok farklı olan bu kavramların karıştırılmasına çok sık rastlar oldum. Hatta meslek olarak yaptığını belirtenler arasında dahi kendini yanlış tanımlayanlar mevcut.
Koçlukla ilgili tanımlara sitenin koçluk sekmesinden ulaşabilirsiniz. Önce rehberlik ve danışmanlık ile ilgili tanımlamalar yapıp daha sonra örnekler üzerinden aralarındaki farkı anlatmaya çalışacağım.
Rehber, kelime anlamı olarak kılavuz, yol gösterici demektir. Rehberlik alan kişi bir noktadan bir diğer noktaya ulaşmak ister. Rehberin belli bir bilgi birikimi olmalıdır. Rehber, gidilecek yere, başlangıç noktasından itibaren güzergahın özelliklerine ve yolculuk sırasında karşılaşılacak şeylere hakimdir. Rehberin amacı yolu tarif etmek, yolculuk sırasında karşılaşacağı şeyler için kişiyi uyarmak ve hedefe ulaştırmaktır. Burada yol kavramını maddesel olarak düşünmeyin. Bu yol gezi rehberlerliğinde olduğu gibi turistik bir güzergah da olabilir. Eğitim sistemimizdeki rehberlikte olduğu gibi öğrencilerin sınava hazırlık süreci de olabilir. Rehberlik disiplininde bilinçaltına şöyle mesajlar verilir: "Ben sana yol göstereceğim.", "Sen bilmiyorsun, ben biliyorum."
Danışmanlığın rehberliğe benzer özellikleri vardır. Danışman belli bir alanda uzmandır ve o alanda derinlemesine bilgi birikimi vardır. Yine rehber gibi kişiye ihtiyaçları doğrultusunda yardımcı olur. Danışmanın rehberden farkı danışanın danışmanlık aldığı konudaki ihtiyaçlarını analiz eder, arzuladığı hedefe ulaşmak için yapması gerekenleri listeler ve raporlar. Danışan da danışmanın raporlarını uygulayarak hedefine ulaşmaya çalışır. Danışman olmak için ilgili alanda teorik ve pratik olarak uzman olmak gerekir. Bu disiplinde de bilinçaltına şöyle mesajlar iletilir: "Ben bu konunun uzmanıyım.", "Sana yardım ediyorum.", "Ben biliyorum, ben tecrübeliyim."
Koçluk ise bir bilgi birikiminden ziyade bir beceridir. Gelelim koçluğun bahsettiğim diğer disiplinlerden farklarına. Koç da bir kişinin belirlediği hedefe ulaşması için kişiye yardımcı olur, fakat yöntemi farklıdır. Ben biliyorum böyle yapmalısından ziyade önce kişinin kendini tanımasına yardımcı olur. Bunu örnekle anlatacak olursam. Bir koç sınava hazırlanacak bir öğrenciye günde şu kadar ders çalışacaksın, şu kadar soru çözeceksin, şu kaynaktan şu kadar sayfa çalışacaksın gibi cümleler kurmaz. Koç ne yapılması gerektiğini çok iyi bilmesine rağmen bir reçete sunmaz ve kişinin kendinin keşfetmesini sağlar. Koç önce öğrencinin sınavı tanımasını sağlar, hedefini net ifadelerle belirlemesini, kaç puan almak istediğini, hangi sınava girmek istediğini sorar. Hedefine ulaşmak için günde ne kadar vakit ayırabileceğini, ne kadar uykuya ihtiyacı olduğunu vb. sorular sorar. Rehber ve danışman gibi çevresel faktörlerden çok bireyle ilgilenir. Koçluk aslında sadece hedefe ulaşmakla ilgili değil, süreçle ve değişimle de ilgilidir. Koçluk disiplininde bilinçaltına şöyle mesajlar iletilir: "Biz eşitiz.", "Ben sana yol arkadaşlığı yapıyorum."
Koç tüm bunları yaparken aslında dolaylı yoldan şunları yapmış olur: 1) Kişinin özgüvenini artırır. 2) Kişinin motivasyonunu artırır. 3) Kişinin, yeteneklerini keşfetmesini sağlar 4) Kişinin, isteklerini düşünmesini ve harekete geçmesini sağlar. 5) Kişinin, duygularını yönetebilmesini sağlar. 6) Kişinin, süreci sağlıklı bir şekilde yönetebilmesi sağlar.
İçinizden bazılarınızın "-e bunun terapistten ne farkı var?" dediğini duyar gibiyim. Terapi, ruh sağlığı bozukluğunu iyileştirmek için yapılan sadece psikolog veya psikiyatr gibi alanında uzman kişilerin uygulayabileceği bir tekniktir. Koçluk sağlıklı bireylere yapılır ve belirli bir hedefe ulaşma amacı taşır.
Bir koç ilgili alanda uzman olmak zorunda değildir, bilgisi olmadığı alanlarda da gözlem yeteneğiyle ve doğru soruları sorarak koçluk yapabilir. Koçluk becerisini geliştiren kişilerin ilgili alanda bilgi birikimi de varsa tadından yenmez :D Tabi bu durumda yapılan şey koçluk olmaz koçluk becerisine sahip birinin rehberliği olur. Bir rehber/danışman/mentor, danışana öneride bulunur ve genelde kişiden kişiye değişmez. Fakat koçun amacı öneride bulunmak değil, kişinin kendisi için doğru olanı keşfetmesine yardım etmektir.
Koçluğun rehberlik/danışmanlık/mentorluk/terapistten farkını anlamayı kolaylaştıran, Sandro da Silva'nın bir kelebek metaforu var. Aşağıya bırakıyorum.
"Daha iyi uçmak için yeni beceriler öğrenmek isteyen kelebeğe ilgili uzmanların verdiği yanıtlar:
–Danışman: Senin ihtiyaçlarına özel hazırlamış olduğum plan burada, adım adım uyguladığında istediğin performansa ulaşacaksın.
-Mentor: Sevgili Kelebek, zamanında ben de çok zorlanmıştım. Şimdi bana dikkatle bakmanı istiyorum. Kanatlarımı nasıl kullandığımı iyice anladıysan, sıra sende demektir. Yok hayır, önce başını kaldıracaksın. Aynen böyle, gördün mü?
-Rehber: Demek daha iyi uçabilmek için yeni beceriler kazanmak istiyorsun. Peki daha iyi uçmaktan ne anlıyorsun? Senin için daha iyi uçmak ne demek?
-Terapist: Geçmişte benzer bir gelişim isteğin olmuş muydu? Seni neler zorlamıştı? Şimdi o ana gitmeni istiyorum…
-Koç: Bir ile on arasında bir ölçekte sahip olduğun becerileri değerlendirdiğinde kendini kaçta görüyorsun? Bu görüşmenin sonunda kaçta olmak istersin? Ulaştığını nasıl anlayacaksın? Yeni beceriler kazanmak için hangi kaynakların var? Daha farklı kaynaklar neler olabilir? Bu kaynaklara nasıl ulaşabilirsin? Daha iyi uçmanın senin için değeri nedir? Bu konuda motivasyonunu nasıl değerlendiriyorsun? İlk atacağın eylem adımı ne olur? Bu adımı ne zaman gerçekleştirebilirsin?"
Tanımlaması da uygulaması da zor olan koçluk, koçluk alan kişilerdeki büyük değişimi görünce çok keyifli hale geliyor. Günümüzde gelecek kaygısı, okul başarısı derken birçoğumuz kendimizi tanımayı unuttuk. Ne istediğini bilmek için önce kendini tanımanın gerektiği aşikar. Kendini tanımayan ve ne istediğini bilmeyenlerin yaptıkları işler çoğu zaman angarya ve iş yükü olarak görülür. Kendinizi tanıyın, kendinizi sevin, istediğiniz gibi yaşamak o kadar da zor değil!